Giriş kısmını senin gibi farklı açılardan bakmayı seven okurları davet edercesine yazıyorum — meraklısın, soruyorsun: “Züleyha kiminle evlendi?” Bu soru aslında hem tarih‑dinî bir mesele hem de kültür, rivayet ve yorum zemini üzerine kurulu — bu yüzden sadece “evet/ hayır” demek yetmez; hem metinleri hem de kültürel kodları anlamaya çalışmak gerekir. Şimdi bu meşhur hikâyenin “evlilik” kısmını küresel ve yerel perspektiflerle birlikte inceleyelim.
Züleyha ve Evlenme Meselesi: Metin, Rivayet ve İnanış Farklılıkları
Klasik Metinlerde Züleyha: Kim, Ne Anlatılıyor?
Züleyha, İslam ve Yahudi‑Hristiyan geleneğinde, kilit karakteri olduğu Hz. Yusuf kıssasının bir parçasıdır. Kur’ân‑ı Kerim’de (sûre Yûsuf) anlatılan kıssada, Züleyha, aslında sarayda azizin eşidir — yani başlangıçta Züleyha’nın eşi başkadır. ([Vikipedi][1])
Bu anlatıya göre Yusuf, Züleyha’nın tekliflerini reddetmiş; Züleyha ona karşı büyük bir arzu beslemiş, ama Yusuf iffetine sahip çıkmıştır. ([Vikipedi][1])
Kur’ân’da “kadın” ismiyle geçen Züleyha’nın adı açıkça zikredilmez. ([Vikipedi][1])
Bu bağlamda, “Züleyha ile Yusuf evlendi” demek, kaynak metinlere göre kesin değil — klasik anlatıda evlilik söz konusu değildir.
Rivâyetler, Edebî Gelenek ve Halk İnancı: Evlilik Hikâyeleri
Ancak zamanla İslam dünyasında, özellikle halk rivayetlerinde, edebî eserlerde ve mesnevilerde farklı versiyonlar ortaya çıkmıştır. Bazı rivâyetlerde; Züleyha’nın eski eşi öldükten sonra, Yusuf’un duasıyla gençleştiği, körlüğünün giderildiği ve ardından Yusuf’la evlendirildiği iddia edilir. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
Bu versiyonlara göre, evlilikten Züleyha ile Yusuf’un çocukları bile olmuştur. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2])
Bu anlatılar genellikle mitolojik, edebî ve halk temelli; şiirlerde, eski divan edebiyatında, mesnevilerde — yani inanç / halk kültürünün bir parçası olarak — yaşamıştır. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][3])
Sonuç olarak, Züleyha ile Yusuf’un evliliği “kaynak metin temelli” değil; “rivâyet, edebiyat ve halk inancı” temelli versiyonlardadır.
Küresel Perspektif: Benzer Mitler, Kültürel Özellikler ve Evrensel Temalar
Dünyanın birçok kültüründe, “efsaneleşmiş aşklar ve iffet/ziyanet çatışması” teması görülür. Züleyha–Yusuf kıssası da bu evrensel motiflerden biridir: Aşk, ihanet, sadakat, imtihan, itibar — bunlar hem bireysel hem toplumsal değerlerle yoğrulmuş. Bu yüzden bu hikâye, sadece İslam coğrafyasında değil; edebi, kültürel bağlamda geniş yankı bulmuştur.
Bazı toplumlarda, tarihî gerçek ile halk inancı iç içe geçer; mit ve rivayetler, bireylerin ahlaki ve manevi rüyalarını inşa eder. Züleyha–Yusuf kıssası da bunun örneğidir: “Günah ve tevbe”, “sevgi ve sadakat”, “imtihan ve arınma” gibi evrensel insani temalar üzerinden anlatılır. Bu durum, hikâyenin coğrafi sınırları aşmasına, farklı dillerde, farklı kültürlerde yaşamasına yol açmıştır.
Küresel perspektiften bakıldığında, böyle hikâyeler toplulukların ortak psikolojisini, inançlarını ve değerlerini yansıtır; aynı zamanda evrensel insani duygulara seslenir — bu da onları kolayca yeniden üretilebilir kılar.
Yerel Perspektif (İslam Dünyası & Türk Kültürü): İnanç, Edebiyat ve Toplumsal Bellek
İslam dünyasında, özellikle klasik yorumcular ve hadis kaynaklarında, Züleyha ile Yusuf’un evlendiğine dair kesin, güvenilir hiçbir rivayet yoktur. ([Halis ECE][4])
Ancak halk anlatısı ve edebiyat aracılığıyla: Orta Çağ’dan itibaren, hem Arap‑Fars coğrafyasında hem de Osmanlı/Türk coğrafyasında bu hikâye mesnevilerde, şiirlerde, şerhlerde yer almıştır. Türk ve Fars edebiyatlarında “Yusuf ve Züleyha” adıyla eserler üretilmiştir. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][3])
Bu edebî geleneğin etkisiyle halk arasında “evlilik” detayları bir çeşit kolektif inanç haline gelmiştir — özellikle aşk, tevbe, kurtuluş temaları ile birlikte. Bu bakış, toplumsal değerleri pekiştirir: affetmeyi, tövbe etmeyi, aşkı, sadakati yüceltir.
Yani, yerel kültürel bellek ile halk dinamiği, metin-temelli yaklaşımdan daha farklı bir gerçeklik inşa etmiştir.
Sonuç & Sizin Deneyiminiz / Düşünceniz
Züleyha’nın kimle evlendiği sorusunun cevabı, aslında “nereden baktığınıza” göre değişiyor:
Eğer temel olarak kutsal metinleri referans alıyorsanız — evlilik yok.
Ama eğer halk rivayetlerini, edebiyatı, kültürel aktarımı dikkate alıyorsanız — evlilik, çocuklar vs. bir alternatif gerçeklik olarak var.
Bu çeşitlilik, dinî metin, rivayet, halk inancı, edebiyat ve kültür arasındaki gerilimi ve zenginliği gösteriyor.
Siz ne düşünüyorsunuz? Bu kıssaya dair metin mi daha gerçekçi; yoksa halkın, kültürün şekillendirdiği riverî / edebî versiyon mu sizin gözünüzde daha güçlü? Deneyimlerinizi, gözlemlerinizi duymak isterim.
[1]: “Züleyha – Vikipedi”
[2]: “ZÜLEYHA – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: “YÛSUF ve ZÜLEYHÂ – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[4]: “Hz. Yûsuf ve Züleyha validemizin evlilikleri – Halis ECE”